[ Pobierz całość w formacie PDF ]
to także co do tego wymogu jest w gruncie rzeczy, może paradoksalnie, lecz właśnie
jednoznaczny. Co wcale nie znaczy, że nie byłoby lepiej, myślę tu tylko o jasności owej
regulacji, gdyby sformułowanie zawarte w art. 81 ust. zd. 1 ów dwudziestoletni termin
przewidywało.
Termin dwudziestoletni, podobnie jak w przypadku rozpowszechniania korespon-
dencji, podyktowany jest i tutaj troską o możliwość realizacji przez twórcę wizerunku,
jego osobistych i majątkowych praw. Tyle że inaczej niż w przypadku korespondencji,
doniosłość potrzeby ochrony praw majątkowych twórcy jest w przypadku wizerunku
chyba dużo mniejsza. Wynika to stąd, że jak już o tym wspominałem omawiając
problematykę rozpowszechniania wizerunku dla możliwości realizacji majątkowych
uprawnień jego twórcy mniejsze znaczenie ma dopuszczalność rozpowszechniania wi-
zerunków, z wyjątkiem fotograficznych, w sposób określony w art. 6 pkt 3.
Z art. 83 wynika, że rozpowszechnianie wizerunku po upływie dwudziestu lat
nie wymaga zezwolenia osoby na wizerunku przedstawionej. Nie należy jednak
zapominać, że wbrew możliwym pozorom przepis ten konstytuuje swobodę rozpo-
wszechniania tylko na rzecz twórcy wizerunku lub osób, które swoje prawo do rozpo-
wszechniania odeń wywodzą1488. Przy tym sytuacja twórcy jest szczególną, on bowiem
oraz inne osoby legitymowane zgodnie z art. 78 ust. 3 do pośmiertnego wykonywania
jego autorskich praw osobistych, mają nieograniczone w czasie prawo decydowania
o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności (art. 16 pkt 4). Warto też zwrócić
uwagę, że autorskie prawa majątkowe następców twórcy wizerunku, obejmujące prze-
de wszystkim korzystanie z utworu polegające na jego rozpowszechnianiu, są kilka-
krotnie dłuższe aniżeli termin dwudziestoletni, o którym mowa w art. 83.
Wspomniane normatywne ograniczenia ochrony wizerunku wynikają z oczywiste-
go autorskoprawnego kontekstu regulacji zawartych w art. 81 i 83; przepisy te do-
tyczą bowiem nie wszelkich wizerunków, ale tylko tych, które stanowią przedmiot
prawa autorskiego1489. Gdybyśmy nie uwzględnili owego kontekstu i poprzestali na
1488
Nie podzielam więc pozornie tylko hipotetycznej opinii J. Barty i R. Markiewicza, że prawo
do wizerunku obejmowałoby czas życia danej osoby i wygasałoby 20 lat po jej śmierci (Wokół pra-
wa..., s. 25). Wygasa bowiem nie prawo do wizerunku (np. do jego integralności), ale tylko upraw-
nienie do dochodzenia roszczeń w razie jego rozpowszechniania, zapewne choć to z art. 83 jasno
nie wynika wbrew warunkom określonym w art. 81. Artykuł 83 nie daje jakichkolwiek podstaw do
przyjmowania, iż po upływie wskazanego terminu wygasa w ogóle prawo do wizerunku.
1489
Zob. nadto T. Cyprian, Zdjęcie& , s. 22 i n.; Z. Woszczyński, Prawa& , s. 31.
Rozdział IV Prawnoautorska ochrona wizerunku zmarłego 409
autonomicznej interpretacji obu przepisów, to wolno byłoby odnieść je do wszystkich
wizerunków, to zaś oznaczałoby dopuszczalność swobodnego rozpowszechniania po
upływie okresu przewidzianego w art. 83 także tych wizerunków, które nie są utwora-
mi stanowiącymi przedmiot prawa autorskiego. A przecież nie sposób znalezć norma-
tywnej podstawy by regulacje zawarte w prawie autorskim mogły określać status także
tego co nie jest przedmiotem tego prawa, poza sytuacjami, gdy określany jest status dóbr
osobistych nietwórcy w związku z określaniem statusu dóbr osobistych i majątkowych
twórcy. Dlatego należy stwierdzić, że ochronny reżim pozostałych wizerunków podda-
ny jest o wiele surowszym regułom określonym w kodeksie cywilnym.
Trzeba jednak zauważyć, że choć rozpowszechnianie wizerunku będącego utwo-
rem po upływie okresu dwudziestolecia nie wymaga zezwolenia osoby sportretowanej,
to przecież, gdy jego rozpowszechnianie naruszać będzie inne dobra osobiste osoby
na nim przedstawionej (np. cześć lub prywatność), także wtedy istnieje możliwość
podnoszenia stosownych roszczeń cywilnoprawnych. Wydaje się też, że ochroną win-
ny być objęte wizerunki po upływie okresu dwudziestoletniego także wówczas, gdy
nie naruszając któregokolwiek z dóbr osobistych osób na nich przedstawionych, są
one bez zgody sportretowanego eksploatowane do celów komercyjnych1490. Wyda-
je się, że zagrożenie prawa do wyłącznego dysponowania wizerunkiem, w związku
z wykorzystaniem np. fotografii reporterskiej dla celów reklamowych, rzadko kiedy
jak dawniej do dekoracji wystaw i wnętrz sklepów czy punktów usługowych ,
dużo częściej w reklamie prasowej i tzw. zewnętrznej, jest dzisiaj o wiele większe niż
kiedyś1491; nie trudno też zauważyć wykorzystywania w ten właśnie sposób zdjęć ar-
chiwalnych. Można mieć zasadnicze wątpliwości, czy o taką właśnie swobodę rozpo-
wszechniania wizerunków zmarłych chodziło ustawodawcy w art. 83, ograniczającym
ochronę wizerunków do dwudziestolecia od śmierci osoby nań przedstawionej, tym
bardziej, że handlowa eksploatacja wizerunków archiwalnych, o czym już wspomina-
łem, odbywa się najczęściej, a należy przypuszczać, że w Polsce prawie zawsze, także
z naruszeniem autorskich praw osobistych ich twórców. Aatwo zauważyć taką właśnie
komercyjną eksploatację portretów fotograficznych zmarłych, np. A. Einsteina, której
rozmiary określają zarówno współczesne formy, jak i powtarzalność wspomnianych
rozpowszechnień w postaci np. billboardów albo reklamy prasowej czy internetowej.
Tymczasem głównie w odniesieniu do wizerunków żywych, ale również do wizerun-
ków zmarłych, pojawiać się będzie zagadnienie ochrony praw osobistych sportretowa-
nego na pojawiających się w internecie1492 portalach zajmujących się publikacją zdjęć,
w tym zdjęć rodzinnych, środowiskowych, archiwalnych.
Upływ terminu dwudziestu lat umożliwia rozpowszechnianie wizerunku bez ze-
zwolenia osoby sportretowanej, jeżeli dotyczy każdej z osób na wizerunku przedsta-
wionej. A że przesądza to o wygaśnięciu roszczeń, o których mowa w art. 83, stąd
konsekwentnie przyjąć należy, iż roszczenia takie mogą być jednak podnoszone po
upływie dwudziestu lat od śmierci osoby przedstawionej na wizerunku, przez inną
osobę razem z nią przedstawioną albo przez osoby uprawnione do pośmiertnego
1490
Zob. także J. Barta, R. Markiewicz, Wokół prawa& , s. 22.
1491
Zob. B. Michalski, Prawnie& , s. 18 i n., w szczególności s. 21 i 23 przyp. 5. Przede wszystkim
wyrok SA w Krakowie z 7 II 1995 r. (I ACr 697/94, B. Gawlik, Dobra osobiste& , s. 136 i n.), znany sze-
roko jako casus Pigwa , w którego tezie drugiej postanowiono, że użycie do celów reklamowych
cudzego wizerunku i pseudonimu artystycznego bez zgody osoby uprawnionej stanowi bezprawne
naruszenie jej dóbr osobistych; tamże zob. na s. 138, 140 i 142 odnośnie wizerunku w karykaturze
postaci scenicznej, wypaczanie jego wymowy, a także siły majątkowej wizerunku oraz pseudoni-
mu. Nadto J. Sobczak, Ustawa prawo& , s. 187.
1492
Zob. także K. Włodarska, Naruszenie& , s. 603 i n.
410
Jacek Mazurkiewicz Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim
[ Pobierz całość w formacie PDF ]