[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zwolenników stowarzyszenia (taki status posiada Puerto Rico do dziś) z USA uległa umocnieniu.
18. Małe Antyle i Jamajka. Gujana. Terytoria zależne w Ameryce.
Małe Antyle pozostawały od początku lat 60-tych krajami kolonialnymi. Jamajka, sąsiednie
Kajmany, Wyspy Bahama i W. Turks i Caicos, Brytjskie W. Dziewicze, St. Christopher-Nevis i
Anguilla, Antigua, Montserrat, Dominika, St. Lucia, St. Yincent, Grenada, Barbados, Trynidad,
Tobago pozostawały (podobnie jak leżąca na kontynencie Gujana Brytyjska oraz w Ameryce
Zrodkowej Honduras Brytyjski), posiadłościami brytyjskimi. Próba stworzenia łączącej je
wszystkie tzw. Federacji Zachodnioindyjskiej zawiodła. Po rozpadzie Federacji w 1962 r.
proklamowano niepodległość największych wysp - zamożnej (złoża boksytu, turystyka) Jamajki i
roponośnego Trynidadu (który połączył się z sąsiednim Tobago). Jamajka - po okresie
marksistowskich reform w latach 70-tych pod rządami premiera Normana Manieya -
ustabilizowała swą gospodarkę i dziś (choć znów przez Manieya rządzona) pozostaje krajem
demokratycznym realizującym gospodarkę rynkową. Trynidad i Tobago nie podejmował tak
radykalnych eksperymentów. Siły zbrojne lewicy dominowały za to - jeszcze w latach 50-tych i
60-tych pod wodzą dr Cheddi Jagana - w Gujanie Brytyjskiej. Uzyskała ona niepodległość po
ustabilizowaniu sytuacji w 1966 r. pod rządami premiera Forbesa Burnhama. W następnych latach
zdobyły niepodległość Belize (dawny Honduras Brytyjski, którego niepodległość jest stale
zagrożona przez sąsiednią Gwatemalę), a następnie większość wysp (Bahama, St. Christopher-
Nevis, Antigua połączoną z Barbudą, Dominika, St. Lucia, St. Yincent połączone z Gre nadynami,
Barbados). Na Grenadzie (niepodległej od 1974 r.) usadowił się pro kubański reżim Maurice
Bishopa, obalony w wyniku inwazji wojsk USA i kilku krajów karaibskich w 1982 roku. Próba
stworzenia na wyspie kubańskiej bazy lotniczej została udaremniona. Pozostałe wyspy (podobnie
jak leżące na wschód od USA Bermudy) pozostały terytoriami zależnymi od W. Brytanii. W ręku
Francji pozostały (posiadające status departamentów zamorskich) wyspy Gwadelupa i Martynika,
a także - na kontynencie - terytorium Gujana Francuska. W ręku Danii pozostała olbrzymia (dziś
zawdzięczająca swą prosperity bogactwom górniczym i bazom amerykańskim) Grenlandia,
posiadająca szeroką autonomię. W. Dziewicze Stanów Zjednoczonych (terytorium nabyte w 1917
r. od Danii) pozostały posiadłością amerykańską. Spośród posiadłości holenderskich Antyle
Holenderskie oraz Aruba utrzymały przy szerokiej autonomii - więzy z Hagą, natomiast Gujana
Holenderska (obecnie Surinam) proklamowała w 1975 r. niepodległość stając się jednym z
najbardziej niestabilnych krajów kontynentu południowoamerykańskiego.
19. Gwatemala.
Najbardziej niespokojnym rejonem kontynentu pozostawała Ameryka Zrodkowa. Małe jej państwa
rozwinięte i przeludnione, uzależnione od końca XIX w. od USA, zdominowane były przez
amerykańskie monopole, aktywnie ingerujące w ich życie polityczne. Szczególnie kontrolująca
produkcję bananów i handel nimi United Fruit Co. zaznaczyła się w życiu tych krajów. Nieliczne
demokratyczne dyktatury zwykle upadły pod ciosami armii związanej z wielkimi latyfundystami
- główną siłą każdego z tych krajów. W Gwatemali w latach 40-tych i 50-tych prezydenci Juan
Arevalo i Jacobo Arbenz realizowali postępowe reformy. Gdy Arbenz przeprowadził reformę
rolną i wszedł w konflikt z United Fruit, z inspiracji amerykańskiej doszło do zamachu stanu płk
Castiiio Armasa (1954) i usunięcia legalnego prezydenta. Niebawem w Gwatemali rozgorzała
wojna domowa. Terroryzmowi lewicowemu towarzyszył terror ze strony skrajnej prawicy.
Właśnie w Gwatemali po raz pierwszy pojawiły się tzw. szwadrony śmierci
- tajne formacje polityczne i wojskowe likwidujące działaczy lewicy, sympatyków partyzantki,
pospolitych przestępców - bez sądu i z pominięciem prawej procedury. Mimo powrotu do rządów
cywilnych, sprawowanych przez prawicowych polityków (aktualnie prezydent Jorge Serrano
Elias), pozostaje Gwatemala nadal krajem zdominowanym przez armię.
20. Salwador.
Podobnie rozwijała się sytuacja w sąsiednim Salwadorze -jeszcze biedniejszym i bardzo
przeludnionym. Od 1948 roku rządziły w tym kraju dyktatury wojskowe lub prawicowe. W latach
80-tych w Salwadorze trwała (do ostatnich zresztą czasów - czyli do 1992 r.) wojna domowa.
Partyzanci lewicowi z Frontu Wyzwolenia Narodowego im. Farabundo Marti, wspierani przez
sąsiednią Nikaraguę oraz przez Kubę i posiadający poparcie części chłopstwa zdołali
podporządkować sobie część kraju. Wysiłki junty wojskowej, potem chadeckie-go prezydenta
Napoleona Duarte, wreszcie prawicowego prezydenta Alfredo Cristianiego nie dawały rezultatu.
Operacje zbrojne wojsk rządowych - mimo pomocy amerykańskich doradców - nie przyniosły
efektów. Dopiero usunięcie rządów sandinistowskich w Nikaragui i odcięcie dopływu broni do
Salwadoru skłoniło partyzantów do porozumienia z rządem.
21. Honduras.
Nieco pomyślniej kształtowała się sytuacja w Hondurasie, w którym poza rządami wojskowymi w
okresie powojennym dochodziły do władzy także postępowe rządy cywilne (Ramón Villeda
Morales 1957-63, Tiburcio Carias Andino w latach 80-tych, Rafael Callejas Romero obecnie).
Kraj ten - jako zaplecze wojny domowej w Nikaragui i w Salwadorze oraz w Gwatemali -często
ponosił konsekwencje działań wojennych toczonych przy jego granicach, a w 1969 r. został
wmieszany w najbardziej chyba bezsensowny konflikt stulecia - wojnę z Salwadorem (pretekstem
do niej były rozruchy na meczu piłkarskim reprezentacji obu krajów), która kosztowała 2 tyś.
ofiar.
22. Nikaragua.
W Nikaragui utrzymywała się od lat 30-tych dyktatura rodziny Somozów, właścicieli większej
części bogactw kraju. Mimo zamordowania szefa klanu, gen. Anastasio Somozy w 1956 r., jego
syn Luis Somoza rządził przez dalsze 23 lata. W latach 60-tych powstał Sandinowski Ruch
Wyzwolenia Narodowego (patronem jego był gen. Cesar Sandino, bohater walki przeciwko
interwencji amerykańskiej w latach przed n wojną światową). Na jego czele stali lewicowi
intelektualiści - bracia Ortega, Tomas Borges, znany poeta ksiądz Ernesto Cardenal. Od 1963 r.
Front rozpoczął w Nikaragui działania partyzanckie na wsi, a w latach 70-tych sprzymierzył się z
opozycją mieszczańską kierowaną przez rodzinę Chamorro. Wojna domowa na pełną skalę
[ Pobierz całość w formacie PDF ]