[ Pobierz całość w formacie PDF ]
doświadczeniu i wierze analizę tkwiących w świadomości problemów, których
nauki nie rozwiązują, a których rozwiązanie jest nieodzowne do zaspokojenia
ludzkich potrzeb, zwłaszcza moralnych i estetycznych. W tym ujęciu poznanie
filozoficzne miało służyć nie tyle konstruowaniu teorii o rzeczywistości, ile
sprawnemu, skutecznemu działaniu.
W odróżnieniu od nauk, które traktują o świecie materialnym, intuicjonizm H.
BERGSONA przedmiotem filozofii uczynił ludzką świadomość. Filozofia ta
operowała pojęciem intuicji, czyli czymś w rodzaju uświadomionego instynktu.
Dzięki niemu w sposób racjonalny i empiryczny ujmowała dynamiczną
strukturę rzeczy w ich pierwotnej prostocie. Na kanwę rozważań filozoficznych
powróciły znów wielkie zagadnienia metafizyczne skupione wokół rozumienia
bytu i człowieka. Tak uprawianą filozofię wyrażano za pomocąjęzyka
literackiego (metafory, parafrazy, sugestie), zachowując kontrolną i kierowniczą
funkcję tzw. doświadczenia integralnego, czyli całej ludzkiej wiedzy.
Postulat niezależności wobec nauk i poznania potocznego, wolności od
wszelkich apriorycznych założeń, bezpośredniości kontaktu z rzeczywistością,
legł u podstaw ogromnie wpływowej filozofii fenomenologicznej (E. HUSSERL,
N. HARTMANN, H. CONBAD-MARTIUS, M. SCHELER, E. STEIN, R. INGARDEN).
Zamierzeniem fenomenologii było ustalenie, co w naszej świadomości jest
bezpośrednio dane, a więc oczywiste, a co stanowi w niej jedynie konstrukcję
umysłu. W świetle tych założeń przedmiot filozofii zawierał nie tylko świat
rzeczy, ale także obejmował określone stany świadomości. E. HUSSERL
zamierzał zrealizować ideał filozofii jako nauki ścisłej, opartej wyłącznie na
niemożliwych do obalenia twierdzeniach. Według niego wiedza filozoficzna nie
powinna być konstrukcją rozbudowanych teorii i interpretacji, ale sztuką
bezzałożeniowego opisu rzeczywistości. Wszelkie poznanie powinno stanowić
wyraz czystego bezpośredniego ujęcia świata, nie przesłoniętego żadnymi z
góry przyjętymi założeniami, sądami czy domysłami. Dzięki uchwyceniu istoty
i opisowi tego, co dane w sposób krytyczny i niepowątpiewalny, fenomenologia
stawiała sobie za cel określenie fundamentów wiedzy, kreując się na pierwszą z
nauk. Jej przedstawiciele dostarczyli wielu wnikliwych i oryginalnych analiz,
np. w etyce i religii wskazali na bogate zróżnicowanie przeżyć i odmian
doświadczenia.
35
Inny model filozofowania, o wiele mniej ambitny w swoich założeniach niż
fenomenologia, zaprezentowała brytyjska filozofia analityczna (G. E. MOORE, B.
RUSSELL, L. WITTGENSTEIN). Zamiarem jej przedstawicieli nie było ani
konstruowanie twierdzeń o wszechświecie jako całości, ani też budowanie
systemu. Najogólniejsze założenie tej szkoły wyrażało się w przekonaniu, że
skoro filozofia nie może liczyć na dokonanie syntezy, powinna się ograniczyć
do szczegółowych analiz i tylko w ten sposób uniknie błędów. Podjęli więc
próbę uściślenia tradycyjnej problematyki filozoficznej, akcentując zwłaszcza
zagadnienia precyzji języka (jego większej jasności i jednoznaczności) oraz
poprawności metod myślenia. Za cel stawiali sobie wypracowanie modelu
języka idealnego, opartego na logice. Ze względu na skoncentrowanie swych
zainteresowań na języku filozofia analityczna bywa też zwana lingwistyczną. W
latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych stała się ona autonomiczną
dyscypliną filozoficzną, traktowaną przez wielu za nową filozofię pierwszą .
Jej przedstawiciele uważali analizy językowe za właściwy punkt wyjścia do
uprawiania filozofii, niekiedy również za podstawową instancję przy
rozstrzyganiu problemów filozoficznych. Sądzili oni, że zadaniem filozofii jest
szukanie kryteriów i norm poprawnego i sensownego mówienia o świecie.
Badanie wyrażeń językowych utożsamiali zaś z badaniem samej rzeczywistości
(J. C. WILLSON, H. H. PRICE, R E STRAWSON, A. J. AYER).
Za pokrewny z filozofią analityczną, ze względu na zainteresowanie
językiem, można uznać tzw. strukturalizm (C. LEVI-STRAUSS, J. LACAN, M.
FOUCAULT, L. ALTHUSSER). Uznawał on językoznawstwo za dyscyplinę
modelową. Twierdzenia strukturalistów opierały się na przekonaniu, że
rzeczywistość i poszczególne jej wymiary, a zwłaszcza kultura, stanowią
zintegrowany system mający określoną strukturę, która jest nową jakością
niesprowadzalną do prostej sumy części składowych. Interpretacja struktury nie
może ograniczyć się jedynie do opisu jej elementów, ale musi uwzględniać
także zrozumienie całości, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego warunkuje
rozumienie funkcji i wartości poszczególnych elementów wchodzących w jej
skład. Istotę tego kierunku stanowi analiza poszczególnych elementów ze
stanowiska funkcji, jaką pełnią one w całym systemie.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]